Teftazanide Burhan ve Burhan-i Temanu Delili

Butun peygamberlerin kavimlerini davet ettigi ilk inanc ilkesi olan Allahin birligi, son din Islamin da özunu teskil etmektedir. Musluman olmanin ilk sarti olan tevhid ilkesinin temellendirilmesi ve savunulmasi, musluman dusunur ve alimlerinin ehemmiyet verdigi bir husustur. Kelam alimleri, Yerde ve göklerde Allahtan baska ilahlar olsaydi o ikisi fesada ugrardi. Enbiya 2122. ayetinden hareketle burhan-i temanu delilini ortaya koymuslardir. Temanu delili, Ehl-i sunnet ve Mutezile alimleri arasinda tartismalara sebep oldugu gibi, Ehl-i sunnet alimleri arasinda da ihtilafa, hatta tekfire kadar varan ithamlara sebep olmustur. Bu baglamda en cok elestirilenlerin basinda söz konusu delilin burhan degil, ikna bir delil oldugunu savunan Teftazan gelmektedir. Biz bu calismamizda Teftazannin burhan ve burhan-i temanu hakkindaki göruslerini ele almaya ve burhan-i temanu burhan midir sorusuna cevap bulmaya calisacagiz. Bu cercevede öncelikle burhanin ne oldugunun belirlenmesi, konunun anlasilabilmesi acisindan önem arz etmektedir. Bu sebeple ilk olarak Teftazanye kadar olan sureci belli isimler uzerinden aktarmaya, onlarin burhana yaklasimlarini vermeye calisacagiz. Ardindan, Teftazannin burhana bakisini ele alacagiz. Burhan-i temanu meselesini bu bilgiler isiginda degerlendirmeye, bizzat delilin kendisine ve Teftazanye yöneltilen elestirilerin hakli olup olmadigini belirlemeye gayret edecegiz. Temanu delili, bahse konu ayette de isaret edilen irade catismasi uzerine bina edildiginden ilahlar arasinda farz edilen catismanin niteligi ve bu konudaki görus farkliliklarinin uzerinde duracagiz. Teftazannin temanu delilini neden ikna kabul ettigi, bu iddiasinda hakli olup olmadigi ve bu iddianin tekfiri gerektirip gerektirmedigi gibi sorulara cevap arayacagiz.