Tasavvufi Mertebeler

Hz. Peygamberin hicretten sonra evinde bir su¨re misafir oldugu Ebu Eyyb el-Ensarnin soyundan olan Hace Abdullah el-Ensar el-Herev, on birinci yu¨zyilda Islam du¨nyasinin yetistirdigi önde gelen alim ve mutasavviflardandir. Heratta, cocuklugundan itibaren dindar ve tasavvuf bir cevrede bu¨yu¨yen Herev, henu¨z cok genc yaslarda ser ilimlerde, tasavvuf alaninda ve siirde bu¨yu¨k bir u¨ne kavusmus, devlet yöneticilerinden takdir ve iltifat görmu¨s, hem kendi döneminde hem de kendinden sonraki devirlerde bircok ismi derinden etkilemistir. Ancak, bidatci saydigi mezhepleri sert bir sekilde elestirmesi ve mu¨tesabih ayetleri tevil edenlere siddetle karsi cikmasi nedeniyle hedef aldigi ulemanin sikayeti u¨zerine hayatinin bu¨yu¨k kismini hapis ve su¨rgu¨nde gecirmistir.Telif ettigi bircok eserle caglar boyunca mu¨essir bir sahsiyet olmayi basarmis Herevnin bilhassa Menazili, hem sonraki dönemlerin tasavvuf anlayisini derinden etkileyecek vahdet-i vu¨cd du¨su¨ncesine dair ilk izleri icermesi hem de tasavvuf mertebeleri yu¨zlu¨ olarak tasnif eden ilk eser olmasi bakimindan, tasavvuf klasikleri arasinda ayricalikli bir konum kazanmistir. Herevye göre her hal ve makamin belli nitelikleri, gerceklesme sartlari, hikmetleri, hu¨ku¨mleri ve sonuclari vardir. Bir makamdan diger bir makama yu¨kselen salikin halleri degisir ve zamanla mu¨kemmel hale gelir. Kisinin manev egitimi boyunca bu¨tu¨n halleri yasayacagi ve makamlara ulasacagi mutlak olmamakla birlikte, kazandigi makama ölu¨nceye kadar sahip olmasi da söz konusu degildir.Tasavvuf mertebelerinin daha cok Herevnin bakis acisiyla ve tafsilatli bir sekilde incelendigi bu kayda deger calisma, tasavvuf du¨su¨ncesini ele alma yolundaki arastirmacilar icin iyi bir kilavuz olmanin yaninda, alan disindan ilgililerin de istifade edebilmeleri adina kolay anlasilir ve aciklayici bir mahiyette.