Osmanlinin Ilk Demiryolu Projesi

Demiryolu tasimaciligi kisa sürede tüm dünyayi degistirdi. Ilk demiryolu tasimaciliginin 1825 yilinda gerceklestirilmesinden sonra Ingiltere ve diger Avrupa ülkeleri emperyalist politikalari cercevesinde yeni hatlar insa etmeye calistilar. Adriyatik Denizinden Basra Körfezine, Agri Dagindan Misira kadar genis bir cografyaya yayilan Osmanli Imparatorlugu, stratejik cografi konumu nedeniyle Avrupa ülkelerinin ilgisini cekmistir. Bu arastirma, Akdenizi Basra Körfezine baglamayi amaclayan önemli bir kalkinma projesi olan Firat Vadisi Demiryolu Projesini ele almaktadir. Proje ile ilgili öneriler 1830lu yillarin basinda ortaya cikmis ve 19. yüzyilin sonuna kadar savunuculari tarafindan projenin uygulanmasi icin bircok caba sarf edilmistir. Bu arastirma, projenin tarihsel arka plani, Osmanli ve Birlesik Krallik politikalarina yansimalari, projenin Osmanli Imparatorlugu ve Birlesik Krallika faydalarini özetleyen tartismalari ele almistir. Calismada tarihsel-analitik metodoloji uygulanmis ve en önemlisi projeyle ilgili Osmanli Imparatorlugu arsiv kaynaklarindan elde edilen bilgiler olmak üzere cesitli veri kaynaklari kullanilmistir. Ayrica, Rawdon Chesney, William Patrick Andrew gibi proje savunucularinin yazilari ve 19. yüzyila ait diger birincil kaynaklar da kullanilmistir. Amerika Birlesik Devletlerinin Birlesik Kralliktan bagimsizligini kazanmasinin ardindan Birlesik Krallik, o dönemdeki en büyük sömürge ülkesi olan Hindistan üzerindeki egemenligini güvence altina almak icin elinden geleni yapmaya calismistir. Firat Vadisi Demiryolu Projesi, Hindistandaki Ingiliz cikarlari ile proje ciktilari arasindaki güclü iliskiyi ortaya koymustur. Birlesik Krallik, Hindistan ile en kolay ve en iyi baglantiyi kurarak hem ticari rotayi güvence altina almaya hem de Hindistana mümkün olan en kisa sürede askeri techizat ve asker sevkiyati yapabilmeye calismistir. Osmanli Hükümeti, Orta Dogudaki politikalarini uygulamak icin daha etkili araclara sahip olmak gerekcesiyle projeyi destekledi ve 1857de proje sirketine bir imtiyaz teklif etti. Süveys Kanali Projesinin 40 hissesinin satin alinmasindan sonra Ingiliz Hükümetinin projeye karsi tutumu degismistir. Ruslarin Erivan-Van veya Iran üzerinden Basra Körfezine inme calismalari projeyi sürekli gündemde tutmus ancak Firat Vadisi Demiryolu Projesi hicbir zaman hayata gecirilememis, buna karsin bölgenin stratejik konumu ve sahip oldugu dogal kaynaklar batili ülkelerin istahini kabartarak bölgenin sömürgelestirilmesinin önünü acmis ve bugüne kadar bölgenin istikrarsizlastirilmasina neden olmustur.