Matüridinin Hikmet Tasavvurunda Evren, Insan ve Din

Ehl-i sünnetin iki kanadindan birisi olan Matürdlik, dini yorumlarinda akla daha fazla yer veren bir mezheptir. Mezhebin kurucusu Eb Mansr el- Matürd ö. 333944, dinin anlasilmasinda akli oldukca aktif bir sekilde kullanan bir alimdir. Onun kelam sisteminin en merkezi kavramlardan birisi hic süphesiz hikmettir. Hikmet, Islam Felsefesinden Islam Kelamina, Islam Hukukundan Islam Edebiyatina kadar oldukca genis bir kullanim alanina sahip bir kavramdir. Imam Matürd hikmeti dogruya isabet etmek, her seyi layik oldugu yere koymak olarak tanimlar ve adaletin de ayni anlamda geldigini belirtir. Ona göre yüce Allahin bütün fiillerinde mutlaka bir hikmet vardir. Onun anlayisinda ilah fiiller, kullarin maslahatlarini iceren pek cok hikmetler barindirir. Hikmet kavrami bu anlayis üzerine gelismis ve Matürdler tarafindan övülmeye layik sonuclari bulunan veya neticesi iyi ve güzel olan fiiller olarak tanimlamislardir. Hikmet kavramini kullanirken onun üc boyutuyla ilgilenmek durumundayiz. Birinci olarak; ilahi fiillerdeki iyilik, güzellik, fayda ve maslahatlarin neler oldugu, ikinci olarak ilahi fiillerin hangi maksatlara matuf oldugu ve ücüncü olarak da bu fiillerin hangi neticeleri doguracagidir. Dolayisiyla baslikta ve arastirmanin devaminda sikca zikredilen hikmet kavrami, ilahi fiillerin mahlkata yönelik olarak tasidiklari fayda, maslahat, iyilik, güzellik, gaye, maksat, hedeflenen akibet ve neticeler olarak ifade edilebilir. Arastirmanin birinci bölümünde evren ve insanin yaratilisindaki hikmetler, ikinci bölümünde ise dininin öngördügü emir ve yasaklarin hikmetleri incelenmektedir. Calismada, varligin anlami, evren ve insanin yaratilis gayesi, dini emir ve yasaklarin tasidigi fayda ve maslahatlar ele alinmaktadir. Calismanin ayni zamanda deizm, nihilizm ve kötülük problemi gibi bazi güncel inanc sorunlarina cevap teskil edecek argümanlar barindirdigi söylenebilir.